Scorebordjournalistiek, wat betekent het en wie introduceerde het?

Een 5-1 nederlaag tegen Roda JC, een geïrriteerde trainer en een NOS-microfoon. Het was 22 november 2003 toen Co Adriaanse na afloop van AZ–Roda de term “scorebordjournalistiek” introduceerde. Twintig jaar later is de kreet nog springlevend en misschien wel actueler dan ooit. (Tekst gaat verder na afbeelding)

Wat bedoelde Adriaanse met scorebordjournalistiek?

Na de pijnlijke thuisnederlaag werd Adriaanse stevig ondervraagd door Frank Snoeks. Toen de commentator stelde dat er “weinig viel af te dingen” op de 5-1 overwinning van Roda, beet de trainer terug: “Dat is scorebordjournalistiek.” Volgens Adriaanse was Roda niet de betere ploeg, maar profiteerden de Limburgers van toevalligheden: een gemiste penalty bij AZ, een afstandsschot dat pardoes in de kruising vloog en een geslaagde vrije trap. Zijn punt: de uitslag vertelde niet het hele verhaal. “Voetbal is een spelletje waarbij niet altijd de beste wint.”

(Tekst gaat verder na video)

Waarom werd de term zo invloedrijk?

De uitspraak sloeg direct aan omdat ze een gevoelige snaar raakte. Fans, journalisten en bestuurders hebben de neiging om vooral naar de stand op het scorebord te kijken. Wie wint, krijgt lof. Wie verliest, ligt onder vuur. Maar zoals Adriaanse betoogde, zit voetbal vol met toeval. Een bal op de paal of een keepersblunder kan een hele wedstrijd en daarmee de publieke opinie kantelen.

Wat is er mis met alleen naar de uitslag kijken?

Op het eerste gezicht lijkt het logisch: een hoger doelsaldo betekent vaak ook beter spel. Toch kan dit misleidend zijn. Spelers die toevallig aan de winnende kant staan, krijgen in sommige gevallen hogere cijfers, zelfs als hun individuele spel niet beter was dan hun directe tegenstander. Wetenschapper David Sumpter vatte het treffend samen: “De uitslag van één voetbalwedstrijd is bijna evenveel toeval als dat het iets zegt over de onderliggende verhoudingen.”

Hoe werkt scorebordjournalistiek in de praktijk?

Neem een spits die twee keer dezelfde kans krijgt: de ene bal gaat via de binnenkant van de paal erin, de andere via de buitenkant net naast. Zijn prestaties waren nagenoeg identiek, maar de perceptie is compleet verschillend. De eerste krijgt een hoog cijfer, de tweede ligt onder vuur. Dit mechanisme noemen psychologen outcome bias: we beoordelen niet het proces, maar de uitkomst. Omdat doelpunten schaars zijn, geven ze een buitenproportioneel gewicht aan het oordeel van trainers, journalisten en fans.

Wat zijn de gevolgen voor trainers en clubs?

Scorebordjournalistiek beperkt zich niet tot de media. Ook bestuurders en technische directeuren trappen erin. Zo ontsloeg FC Twente in 2017 René Hake na “acht wedstrijden, zes punten”. Onderliggende statistieken toonden echter aan dat Twente in meerdere duels nipt verloor en qua spel niet dramatisch presteerde. Toch kostte de slechte reeks hem zijn baan. Het probleem is dat beslissingen op basis van uitslagen vaak miljoenen kosten. Een slecht proces kan soms leiden tot goede resultaten en omgekeerd. Wie te snel reageert op toeval, loopt het risico structureel verkeerde keuzes te maken.

Waarom is het zo moeilijk om los te komen van het scorebord?

Voetbal is emotie, en de uitslag is het meest tastbare bewijs van succes of falen. Fans en media hebben de behoefte om verhalen te maken: een reeks overwinningen wordt toegeschreven aan een geniale tactiek, drie nederlagen aan een “slechte trainer”. Maar toeval en variatie spelen vaak een veel grotere rol dan we willen geloven.

Is er ook zoiets als scorebordmanagement?

Ja. Waar scorebordjournalistiek gaat over de media, gaat scorebordmanagement over bestuurders die zich laten leiden door de stand. Clubs die beleid aanpassen na drie slechte wedstrijden, of die een trainer ontslaan op basis van pech in plaats van structureel slecht spel, illustreren dit mechanisme.

Wat leert ons dit twintig jaar na Adriaanse?

De term scorebordjournalistiek is meer dan een gevatte uitspraak van een trainer in de catacomben van Alkmaar. Het is een spiegel voor iedereen in de voetballerij: journalisten, supporters, bestuurders en zelfs spelers. De les van Co Adriaanse blijft actueel: laat je niet verblinden door de cijfers op het bord. Kijk naar het spel, naar de onderliggende verhoudingen en durf te accepteren dat toeval een grotere rol speelt dan ons lief is. 

Co Adriaanse heeft zijn plek verdiend in de Nederlandse voetbalgeschiedenis. Zo won de coach ook de Rinus Michels Award.